Bir kere kavramı

Hiç basit bir kelimenin anlamı üzerine uzun uzadıya düşündüğünüz oldu mu? Kader, evren veya aşk gibi büyük kelimelerden bahsetmiyorum. Bu kelimeler zaten arkalarında büyük anlamlar barındırabiliyor. Ayrıca aile, para veya başarı gibi kelimelerden de bahsetmiyorum. Bunlar da belli olguların üzerine inşa edilmiş kavramlar ve biraz da basit veya göreceliler. Aslında her gün cümlelerimizin içerisinde geçen kelimelerden bahsediyorum. Arkalarındaki birçok anlamın sadece bir özeti mahiyetinde olan kelimeler. Gündelik konuşmalarımızda bir hayalet gibi geçip giden kelimeler. Çoğunlukla ne kadar derin olabileceğiniz fark edemediğimiz kelimeler. Evet kelime kelimesinden sıkılınız biliyorum :) Son zamanlarda bunlardan bir tanesi kafamı kurcalıyor ve kendisi aslında bir kavram. Bu yazının konusu bir kere kavramı. İnanın bana bu konuda tahmin ettiğinizden fazlası var.

"Bir kere" nedir?

Kelime anlamı ile bir olayın belli bir zaman dilimi içerisinde sadece 1 kere gerçekleşebilmesi veya gerçekleşmesi gerektiği gerçeğidir. Örneğin bir keresinde 5 yaşındaydınız. Veya 13 yaşına geldiğinizde telefon sahibi olacaksın gibi. Buradaki anahtar bu olayların hayatınızda doğası gereği sadece 1 kere olabileceğini biliyor olmanız. Bir yandan da buradaki zaman aralığı bu kavramı çok çok güçlü yapıyor. Başka bir örnek vereyim. Mesela güneş sistemimizdeki bütün gezegenler milyon yılda bir aynı hizaya denk gelebilir. Buna siz şahit olursanız hayatınızda bir kere olabilecek bir olaydır. Fakat 13.8 milyar yaşındaki evren açısından baktığınızda bu belki de sıradan bir olaydır.

Burada anlatmaya çalıştığım şu: Bu kelimeye birden fazla açıdan bakabiliyorsunuz. Bunu belli başlı 4 unsura bölebiliyorum. Zaman aralığı, olasılık, farkındalık ve olayın doğası. Neden bu şekilde 4 'e böldüğümü çeşitli örneklerle açıklamak ve size de bu konuda düşünebilecek birşeyler vermek istiyorum.

Hayatta bir kere

Bu ifadeyi hayatınızda en az bir kere hepimiz duymuşuzdur. Bir olayın hayatımız süresi içerisinde sadece 1 kere gerçekleşmesini ifade eder. Burada hayatımızın süresi zaman aralığı oluyor. Bu aralıkta doğası gereği birden fazla kere olamayacak bir olay düşünün, mesela doğumunuz. Fiziksel olarak doğum olayını sadece 1 kere yaşayabilirsiniz. Olayın olasığı ise bu yazıyı okuduğunuza göre %100 olmuş tabi :) Bütün bunları biliyor olmanız da aslında farkındalık.

Abartılı başka bir örnek de dünyaya dev göktaşı düşmesi olabilir. Bu olaya hayatınızda sadece 1 kere şahit olabilirsiniz ve şahit olduğunuzda olasılık %100 olacaktır tabi. Göktaşı çarptığında sizi öldürür ve bu yüzden bu olaya bir kere daha şahit olamazsınız. Bütün bunların farkında olduğunuzda bunun hayatta bir kere olacak bir olay olduğunu anlayabilirsiniz.

Yani aslında hayatta bir kere ifadesini biraz fazla sık kullanıyor olabiliriz. Çünkü arkasında daha derin anlamları var. Örneğin kabul edildiğiniz bir iş için hayatta bir kere karşınıza çıkacak bir fırsat olduğunu o kadar kolay söyleyemezsiniz. Veya mağazdaki indirimin hayatta bir kere yakalanacak bir indirim olduğunu söyleyenler boyundan büyük konuşuyor. Bu indirimin bir daha hiçbir yerde ve hayat süresi içerisinde hiçbir zamanda tekrar edemeyeceğini herkese ispatladığın zaman gerçekten eşsiz bir fırsat olabilir ancak. Yani bu konuda zaman aralığını, olasılığı, farkındalığı ve olayın doğasını her zaman değerlendirmek gerekiyor.

Neden "bir kere" diyoruz peki?

Biz insanlar zaman mefhumu üzerinden düşünmeye alışkınız. Eşsiz bir olaydan bahsettiğimizde genelde kendi hayat aralığımızdan bahsediyoruz. Yazının başında dediğim gibi bu her zaman tam olarak isabetli olmayabilir. Bir süpernovaya şahit olmanız hayatınızda muhtemelen bir kere olabilecek bir olaydır ve nadirdir. İmkansız olsa zaten bir kere olması da söz konusu olmazdı. Fakat evren bu patlamalardan milyarlarcasını görmüştür ve bir kereye mahsus bir bir olay değildir. Bu kelimeyi kullanmak bu kadar kolay olmamalı.

Fakat aksi yönde örneklerim de var. Bunun için konuyu bir kademe daha karmaşıklaştırayım. Bizim beyinlerimiz basit kavramlarla düşünmek üzere gelişmiş. Biz insanlar genelde konuları basite indirgeme eğilimindeyizdir. Örneğin işinizden çıkıp evinize her gün yürüdüğünüzü düşünün. Her gün aynı insanlarla karşılaşabilirsiniz. Örneğin bir dilenci ve bazı komşularınız gibi. Bu olayların aynısının her gün tekrar ettiğini düşünebilirsiniz ama aslında yanılıyorsunuz. Çünkü moleküler seviyede ne siz ne de o insanlar dünkü haliniz ile aynı değilsiniz. Bu evrende istisnasız herşey bir şekilde hareket halinde. Hayatınızda ne yaparsanız yapın sadece 1 kereye mahsus aynı şeyi yapabilmiş olacaksınız. Çünkü olayın doğası belki de milisaniyeler düzeyinde sürekli değişmekte. Ayrıca bunun da farkındayız artık :) Evrenin anlık durumu sürekli değişiyor. Bu aşamada termodinamiğin yasaları ile ilgili yazmayacağım ama zaten evrende birşeylerin sadece 1 kere olabileceğini farklı şekillerde de gösterebilirsiniz. Basit olaylara geri döneyim.

Başta yazmıştım bu kavram biz fark etmesek de gündelik hayatlarımızın içinde. Bunu anlamak için kuantum seviyesine inmek zorunda değiliz. Yürüdüğünüz yola geri dönelim. O yoldaki kaldırımlar bile 1 gün daha fazla gün ışığına maruz kalmış olacak. İnsanlar ise 1 gün daha fazla tecrübeye ve yaşanmışlığa sahip olacak. Siz de 1 gün daha enerji harcamış ve vücudunuzu kullanmış olacaksınız. Ay bile bir sonraki gün aynı yerde olmayacak. Bu liste uzar gider ve ne yaparsanız yapın birşeyler değişmiş olur. Bu aynı zamanda yıllarca tanıdığınız bir insandan bazen hiç beklemediğiniz bir davraınş veya tepki görmenizi de açıklar.

Herşey değişir ve değişmesi de uzun sürmez. Bu da tecrübe ettiğimiz bütün olayları bir açıdan eşsiz kılar. Bu eşsizlik de hayatımızda aslında büyük bir yer tutar. Fakat insan hayatını herşeyin eşsiz olduğu ve olacağı düşüncesi veya kaygısı ile yaşayamaz. Bu mantıklı da olmaz zaten. Dünyaya hergün bu karmaşık ve garip açıdan bakamazsınız ve bunun bir faydası da olmaz muhtemelen. Ama yine de bu konuya getirebileceğim felsefi bir yaklaşım da var.

Gündelik örnekler

Örnek #1: Bir işte çalışıyorsunuz. 1 yılınızı dolduruyor ve maaşınıza zam alıyorsunuz. Üzerinden 1 yıl geçiyor fakat maaşınıza zam alamıyorsunuz. Çünkü aslında patronunuzun size 10 yıl boyunca zam yapmama kararı aldığını bilmiyorsunuz. Aynı işte 2-3 yıl daha çalışıyor ve sonunda zam alamamaktan dolayı işten ayrılıyorsunuz. Şimdi geriye dönüp baktığınızda o şirkette maaşınıza zam yapılmasının hayatınızda 1 kere olduğunu fark ediyorsunuz. Çalışırken bunun sıradan bir olay olduğunu düşünmüştünüz. Patronun planlarını yani olayın doğasını bilmediğiniz ve farkında olmadığınız için oradaki "bir kere" kavramını kaçırmış oldunuz. Bu yüzden 3 yıl boyunca girdiğiniz maaşla yetindiniz ve zorlandınız.

Örnek #2: Venüs dünya ile güneş arasından geçiyor ve bunu görüyorsunuz. 2012 yılında bu oldu ve 2117 yılında tekrar olacak. Sizin açınızdan bu çok nadir bir olay ve olacağından %100 emindiniz. Bu olayı bir kere daha görebilme ihtimaliniz olduğunu düşünüyor olabilirsiniz. Fakat bunun için 100 yıl daha yaşamanız gerekiyor ki bu da muhtemelen düşük bir ihtimal. Bir sonraki geçişin 100 yıl sonra olacağını fark ettiğinizde olayın hayatta bir kere olabileceğini de fark etmiş oluyorsunuz.

Örnek #3: Bir ameliyattasınız ve doktor sinirleriniz üzerinde bir cerrahi işlem yapıyor. Doktor bir sinire hasar verdiğinde sizi felç edebileceğini biliyor. Evet felç olmak sadece 1 kere olabilecek bir olgu ama dahası da var. Siz bu durumun nasıl oluşabileceğini yani olasığılığın nasıl %100 'e çıkabileceğini doktor gibi bilmiyorsunuz. Bir şekilde kendi kendinize bu cerrahi işlemi yapıyor olsaydınız büyük ihtimalle bir hasara yol açardınız. Bundan sonra da bu hatanın sadece 1 kere yapılabileceğini fark ederdiniz.

"Bir kere" güçlüdür

Yukarıdaki örneklerle anlatmaya çalıştığım şey şu: Bir kere güçlü bir kavramdır. Uzun zamanda bir kere değil aslında sonsuzlukta sadece bir kereyi ifade eder. Birşey gerçekten sadece bir kere olduğunda olayın doğasını veya zaman aralığını zaten değiştiremezsiniz. Bir kere olan olay nadir değil eşsizdir. Yakalamak istiyorsanız kaçırma lüksünüz yoktur. İki kere kaçıramazsınız. Çoğunlukla bir insanın kalbini sadece bir kere kırabilirsiniz. Bazı şeyleri sadece bir kere söyleyebilirsiniz. Öğrendiğiniz şeylerin çoğunu sadece bir kere öğrenebilirsiniz.

Hayatınızda olan bitenler hakkında her zaman yukarıdaki 4 temel unsuru fark edemeyebilirsiniz. Sahip olduğunuz arabanın hayatınızda sahip olacağınız tek araba olduğunu bilemeyebilirsiniz. İlk defa gördüğünüz yıldız kaymasının göreceğiniz tek yıldız kayması olduğunu bilemeyebilirsiniz. Bir kere olan şey hem ilk hem de sondur. Bir kere kavramını bazen olmadan önce bilirsiniz. Bazen olay anında görürsünüz. Bazen sonradan fark edersiniz. Sonsuza kadar yaşasanız da hayatınızda bazı şeyler kontrolünüz dışında sadece bir kere gerçekleşiyor olabilir? Bu sizi korkutmuyor mu?

Sevdiğinize sevdiğinizi söyleyebilmek için başka bir şansınız olmayacağını bilseydiniz susar mıydınız? Yeri dolmayacak bir arkadaşa sahip olduğunuzu fark etseniz onunla beraber geçirdiğiniz her anın tadını çıkarmaya çalışmaz mıydınız? Bir iş, ev, araba veya herhangi bir seçimi yaptığınız anda başka seçim yapma hakkınız kalmadığını fark ettiğinizde, yaptığınız seçimden pişman olmaz mıydınız?

Uzun lafın kısası, bir süredir bu küçük kelimenin anlamı üzerinde düşünüyordum. Yazının özetinde söylediğim gibi seçimler bedavadır, pahalı olan sonuçlardır. Bir kere kavramı benim hayatımda ağır bir yer tutuyordu ve hala da tutuyor. Ya sizin için? Hayatınızda sadece bir kere olan birşeyler olup olmadığını düşündünüz mü hiç? Bence bir düşünün. Bir sonraki yazıda görüşmek üzere :)